Na jednym z moich spotkań autorskich ktoś skomentował, że, wyjeżdżając, Żydzi zostawili swoje cmentarze; bałagan tam teraz – i kto się ma tym zajmować?! Drażliwa uwaga, ale słuszna; nas już tutaj nie ma. Czasami przyjeżdżamy; odwiedzamy przyjaciół i drzewa, które towarzyszyły nam w dzieciństwie, czyścimy co się da i kładziemy kamienie na grobach bliskich, rozkoszujemy się pierogami i poziomkami, i wyjeżdżamy. Do domu, gdzie mówimy z dziećmi i wnukami po angielsku, po hebrajsku lub po duńsku, po francusku lub po szwedzku… nie po polsku. NAS JUŻ TUTAJ NIE MA.

Ciężar Wydarzeń Marcowych ’68 nosimy razem, my i Wy. Dla nas ich rezultatem było wyzwanie emigracji, świadomość, że z nami kończy się 800-letnia historia polskiego żydostwa, tragedia naszych rodziców. Wy odziedziczyliście coś równie znamiennego – wagę lekcji nienauczonych i błędów nienaprawionych. Brzemię pamięci i odpowiedzialność niepamięci.

W 2010 r. zorganizowałam we Wrocławiu zlot mojej klasy z żydowskiego liceum. Prezydent miasta przyjął nas w ratuszu, przepraszał za Marzec, klęknął przede mną, zapraszał do Wrocławia:

„to przecież i Wasze miasto”. Prosiłam: „opowiedzcie swoim dzieciom, co się z nami stało”, i prezydent przyrzekał: „opowiemy”. Atmosfera była ciepła, otwarta i pojednawcza.

Teraz, przyjeżdżając do Polski na 50. rocznicę Wydarzeń Marcowych, przerażające déjà vu. Słowo „Żyd” jest znowu obelgą. Mowa nienawiści nie tylko na stodołach i przydrożnych słupach, ale i w mediach. Debata o pogromach będzie rozważana przez polskie sądy. Rozjuszona młodzież z hitlerowskimi symbolami gotowa do walki z Żydem, wrogiem Polski. Policja obstawia, ale nie reaguje.

Co się tutaj stało? Co się tutaj dzieje?

Każdy objaw antysemityzmu, odizolowany czy systemowy, to o jeden za dużo. I JA SIĘ NA TO NIE ZGADZAM.

I oaza dobrej woli. ZAPISKI Z WYGNANIA na najgodniejszej scenie kraju. Wielkie serca i umysły, które chcą mówić o tym, co się z nami stało.